Ook in het voortgezet onderwijs kan je goed werken met BLOON. Bijvoorbeeld in combinatie met vreemde talen. BLOON biedt namelijk oplossingen voor het aanleren van de juiste uitspraak en schrijfwijze. Dit werkt bij klankzuivere talen die dicht bij de moedertaal liggen.

Door Marieke Hordijk en Juliëtte van Berkum

Talen verschillen van elkaar in mate van klankzuiverheid. Is een taal erg klankzuiver dan kan je opschrijven wat je hoort. Als we ervan uitgaan dat het schrijven van wat je hoort de hoofdregel is en je alle uitzonderingen moet onthouden, dan is het Nederlands best een lastige taal. Denk in het Nederlands aan het woord ‘mol’. Dit bestaat uit de /m/ /o/ /l/, deze klanken klinken zoals ze worden geschreven. Vergelijk dit eens met het woord ‘bed’. De /b/ en de /e/ zijn hier klankzuiver, maar de /d/ klinkt als een /t/. Dit kun je zien als een uitzondering. Als je hier zou opschrijven wat je hoort, dan zou je ‘bet’ schrijven.

Als we kijken naar vreemde talen dan kan worden gezegd dat Engels over het algemeen nog wat lastiger is dan het Nederlands. In het Engels zitten nog meer onregelmatigheden. Het Duits en het Frans zijn klankzuiverder. Bij het aanleren van een tweede taal speelt ook de moedertaal een rol. Talen die dichter bij de moedertaal liggen zijn makkelijker om te leren schrijven dan talen die ver van de moedertaal afstaan. Door bij het leren schrijven en lezen van een tweede taal expliciet te benadrukken wat de verschillen en overeenkomsten zijn, wordt het voor een leerling makkelijker om een nieuwe taal te leren.

Bij het leren van vreemde talen kunnen leerlingen met dyslexie meer obstakels tegenkomen dan niet-dyslectische leerlingen. Het aanleren van de klank-tekenkoppelingen in het Nederlands was vaak al moeilijk. Bij het leren van de klank-tekenkoppeling van een vreemde taal moet dit proces weer opnieuw worden doorlopen. Het is belangrijk om hierbij te bedenken welke klanken door de leerling moeilijk of juist eenvoudig aangeleerd zullen worden. Hoe meer talen op elkaar lijken, hoe meer de teken-klankkoppelingen overeenkomen. De overeenkomsten zullen eerder goed gaan dan de verschillen.

Indien in de moedertaal een teken reeds gekoppeld is aan een klank die verschilt van de vreemde taal dan zal het aanleren van de nieuwe klank in de nieuwe taal meer moeite kosten. Tijdens het aanleren van de nieuwe klank-tekenkoppelingen, is het dan ook belangrijk om goed het onderscheid te maken tussen overeenkomende klank-tekenkoppelingen en nieuwe klank-tekenkoppelingen.

De overeenkomsten in de taal zijn in feite de basis voor het aanleren van de nieuwe taal. Door met de verschillen expliciet extra te oefenen, visueel en auditief, kunnen de nieuwe klanken alsnog vaak geleerd worden. BLOON kan hiervoor uitstekend worden ingezet. Zo kunnen docenten zelf woordenlijsten maken.

Het eerste voorbeeld gaat over /eau/, dit wordt uitgesproken als de /oo/ in het Nederlandse ‘boot’.

Voorbeeld: eau /oo/
cadeau
tableau
bureau
beau

In BLOON kun je in woorden de focus optisch kenbaar te maken door de nieuwe klank-tekenkoppeling een kleur te geven. De aandacht zal dan naar dit component van het woord worden getrokken. Neem indien mogelijk woorden mee die de leerlingen al kennen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan leenwoorden. Zo hebben de leerlingen een makkelijk ezelsbruggetje om een bepaalde klank-tekenkoppeling aan te leren. Zoals hiernaast met cadeau en bureau gebeurt.

Voorbeeld:c /k/
cadeau
comprendre
encore
culture

Tijdens het oefenen in BLOON kun je instructie aan woorden toe te voegen. Dit rijtje gaat over de schrijfwijze van de k-klank, dan wel de uitspraakregel van de c-klank. Er zijn hier dus twee doelen mogelijk:
Leer dat een k-klank geschreven kan worden als een /c/
Leer dat een /c/ uitgesproken kan worden als een k

De instructie die hierbij gegeven wordt, is anders. Is het doel dat een k-klank als een /c/ kan worden geschreven dan kan de docent toevoegen:
Hoor je een k, dan schrijf je een c.

Als leerlingen met de uitspraak van de /c/ zouden moeten oefenen, zou de instructie juist anders kunnen luiden:
Als de c gevolgd wordt door a, o, u dan klinkt hij als een k-klank.
Als de c gevolgd wordt door e, i dan klinkt hij als een s-klank.
ç klinkt altijd als een s-klank.

In het Duits wordt veel gebruik gemaakt van de umlaut. De a-umlaut, geschreven als ‘ä’, kan op twee manieren worden uitgesproken: uitspraak ‘ee’ zoals in ‘Mädchen’ of ‘e’ zoals in ‘lässt’. Hoe de letter wordt uitgesproken, kan worden ingeprent door in BLOON een aantal woorden uit dezelfde categorie in één lijst samen te oefenen. De leerling kan hulp krijgen met de uitspraak door de ä die uitgesproken wordt als /ee/ oranje te maken en de ä die uitgesproken wordt als /e/ paars te maken. Zo weet de leerling tijdens het oefenen nog steeds de uitspraak. Bij de instructie knop kan dit benoemd worden. Maakt de leerling de oefening voor de tweede keer, dan zou je deze kleuren weg kunnen laten. De leerling moet dan zelf bedenken in welke categorie het woord valt. De opdracht kan dan zijn om in een schrift de woorden uit de lijst in de juiste categorie te plaatsen.

Daarnaast is uit het analyseren van dictees naar voren gekomen dat leerlingen met dyslexie die het Duits leren vaak moeite hebben met het hanteren van de juiste s-klank in woorden. De juiste keuze voor de schrijfwijze kan gebaseerd worden op een regel. Dit is namelijk afhankelijk van de voorgaande klank. Na een korte klank wordt /ss/ gespeld (Klasse, Schloss) en na een lange klank of tweetekenklank wordt /ß/ gespeld (Straße, weiß). Ook hiervan kunnen lijsten worden geoefend, met ondersteuning van een instructieknop en verschillende kleuren. De korte klanken en de lange- en tweeklanken krijgen een andere kleur waardoor ze voor de leerlingen goed opvallen. Laat de leerling in eerste instantie zelf bedenken wat de regel is door deze twee kleuren toe te passen. Ziet de leerling zelf het patroon, of heeft het toch nog extra uitleg nodig? Als de leerling het niet weet dan kan de extra instructie worden gebruikt om de regel nog eens te verduidelijken. Wordt er door de leerling een fout gemaakt, dan geeft het programma het juiste antwoord met daarbij ook weer de visuele ondersteuning van kleuren en van de juiste regel.