‘Stillezen’ wordt op 87% van de scholen dagelijks ingezet om het lezen te bevorderen. Veel leerkrachten ervaren echter dat leesweerstand zich juist tijdens dit stillezen voordoet. Het NRO (Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek) heeft onderzocht hoe het vrij lezen anders kan worden ingericht.
Door wetenschappelijke inzichten en de onderwijspraktijk te combineren kwamen de onderzoekers tot een aantal activiteiten die gecombineerd kunnen worden tot een succesvolle aanpak van leesweerstand. Deze activiteiten nemen belangrijke belemmeringen tijdens het vrij lezen weg en werken prettige leeservaringen in de hand.

De onderzoekers vroegen aan leerlingen wat zij nodig hebben om goed te kunnen lezen. Zij geven aan een sterke behoefte te hebben aan stilte en rust, kunnen opgaan in een boek, concentratie, zelfstandig lezen en een passend aanbod boeken.

1. Stilte en rust. Stillezen is een activiteit die leerlingen rust en ontspanning kan brengen, maar waarvoor ook stilte en rust nodig zijn.
2. Opgaan in een boek. Belangrijk is dat leerlingen tijdens het stillezen kunnen opgaan in het boek en dat het leesproces niet verstoord wordt.
3. Concentratie. Stillezen is een activiteit die aandacht vereist. Of leerlingen die aandacht kunnen opbrengen, hangt deels af van hun concentratievermogen. Ook de omstandigheden, zoals de plek waar gelezen wordt en het tijdstip van de dag, spelen hierin een rol.
4. Stillezen is een individuele activiteit Hoewel ondersteuning bij het vrij lezen bevorderlijk kan zijn, kan met name gerichte hulp tijdens het stillezen het leesproces verstoren. Ook hulp bij het kiezen van boeken kan het individuele karakter van stillezen doorbreken.
5. Passend aanbod Of leerlingen stillezen waarderen, hangt af van de vraag of ze een boek kunnen vinden dat bij ze past.

De onderzoekers concluderen dat het gunstig is als de school zorg draagt voor een passend boekenaanbod. Daarnaast werkt het goed als leerlingen de gelegenheid krijgen om leeservaringen te delen. Leerlingen zijn ook gebaat bij een stille en rustige leesomgeving waarin ze lezen zonder dat hun leesproces wordt verstoord. Ten slotte is nodig om te zorgen voor extra ondersteuning voor zwakke lezers.

1. Leerkrachten zetten boekpresentaties in om leerlingen in aanraking te brengen met boeken die ze nog niet kennen. Zowel leraar als leerlingen hebben daarin een actieve rol. Het delen van leeservaringen in de boekenkring moet de leesmotivatie aanwakkeren en zorgt dat leerlingen gemakkelijker in aanraking komen met boeken die aansluiten bij hun interesses.

2. Het stellen van vragen aan leerlingen na het stilleesmoment. De vragen hebben betrekking op eerste reacties, indrukken en meningen over het boek, op tekstbegrip, tekstbeleving en de relatie tussen tekst en werkelijkheid, en op stijl, genre, personages, auteur en waardering van de tekst. De activiteit heeft als primaire doel leerlingen leeservaringen te laten delen: leerlingen nemen kennis van boeken die klasgenoten aan het lezen zijn en van hoe zij hun boeken ervaren. De verwachting is dat hiermee hun interesse voor andere boeken wordt gewekt en een passende boekenkeuze wordt gefaciliteerd. Ook kunnen de vragen dienen als vorm van verantwoording (als leerlingen niet lezen, kunnen ze ook de vragen niet beantwoorden) en als stimulans tot actieve verwerking.

3. Bij Lees en deel markeren leerlingen tijdens het stillezen een fragment dat hen opvalt, omdat het bijvoorbeeld spannend of grappig is. Na het stillezen worden enkele leerlingen gevraagd om hun fragment voor te lezen en toe te lichten waarom ze juist voor dit fragment hebben gekozen. Leerlingen delen hier hun leeservaringen, zo wordt hun interesse voor boeken gewekt. Ook kan deze activiteit dienen als vorm van verantwoording en leerlingen op voorhand activeren: ze worden immers aangemoedigd om tijdens het stillezen na te denken over opvallende fragmenten.

4. Ondersteuning tijdens het lezen stimuleert de leesmotivatie van zwakkere lezers. Leerlingen maakten tijdens het onderzoek gebruik van Boekies, het online leesplatform van Lexima. Boekies heeft een grote collectie digitale boeken. Daarnaast biedt het aanvullende ondersteuning voor zwakkere lezers. Zo is er een leesliniaal en is het mogelijk om lettergrootte, de afstand tussen woorden en achtergrondkleur in te stellen. Ook is er een voorleesfunctie, waarbij leerlingen een boek tegelijkertijd kunnen lezen en beluisteren. Hierdoor kunnen zwakke lezers hun aandacht richten op het begrijpen van het verhaal. Ook vergroot het aanbieden van audio-ondersteuning de keuzemogelijkheden van zwakkere lezers (ze kunnen ook ‘lastigere’ boeken kiezen) en bevordert het hun zelfvertrouwen, doordat ze merken dat ze teksten met ondersteuning wel kunnen begrijpen.

Boekies is het leesprogramma waarmee het onderwijs werkt aan leesbevordering en leesplezier. Het programma bevat leesboeken en informatieve boeken. Boekies wordt ingezet tijdens het vrijlezen én voor het lezen van informatieve boeken.

Dit onderzoek is gedaan door het NRO en vond plaats op diverse scholen. Gedurende anderhalf jaar zijn gezamenlijke onderzoeks- en ontwerpactiviteiten uitgevoerd. De activiteiten werden ingezet voor, tijdens en na het ‘stillezen’.