Nieuwe kerndoelen geven scholen meer richting
Leestijd 6 minuten
In september 2023 was het zover. De conceptkerndoelen Nederlands en Rekenen & Wiskunde werden door expertisecentrum SLO opgeleverd aan het ministerie van OCW. Ze worden op dit moment beproefd in de onderwijspraktijk. Daarna volgt een wetstraject dat naar verwachting in 2025 wordt afgerond. Intussen zijn ook de kerndoelen voor andere leergebieden in de maak. Bernard Teunis (manager actualisatie onderwijsdoelen) van SLO geeft een update.
De huidige kerndoelen werden in 2006 in gebruik genomen en een paar jaar daarvoor al vastgesteld. Ze zijn dus al meer dan twintig jaar oud. Ze passen niet meer goed bij het onderwijs en de samenleving van nu, schetst Teunis. Hij kent de noodzaak van goede kerndoelen uit zijn eigen ervaring in het onderwijsveld. De kerndoelen gaan dan ook flink op de schop. Dat gebeurt in fases. “Vanwege de urgentie op de basisvaardigheden, kreeg SLO de opdracht om prioriteit te geven aan de leergebieden Nederlands, Rekenen & Wiskunde, Burgerschap en Digitale Geletterdheid.”
De andere leergebieden volgen,” aldus Teunis. Anders dan in het verleden wordt het hele curriculum in één keer aangepakt. Hierdoor worden niet alleen de leerdoelen voor het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs vernieuwd, maar ook de doelen voor het speciaal en het voortgezet speciaal onderwijs, inclusief de examenprogramma’s. “Daarmee dragen we bij aan een betere doorgaande leerlijn en betere doorstroming. Voor het ontwikkelen van de doelen en examenprogramma’s werken we samen met het onderwijsveld.”
Samenwerking met de beroepspraktijk
De conceptkerndoelen Nederlands en Rekenen & Wiskunde zijn ontwikkeld door leraren po en vo, vakexperts en curriculumexperts. Zij werden ondersteund door een advieskring met vertegenwoordigers van vakverenigingen, lerarenopleidingen en relevante organisaties zoals de Taalunie en de Nederlandse Vereniging voor de Ontwikkeling van Reken-WiskundeOnderwijs (NVORWO). Hoe verder in het proces, hoe groter de groep die meedenkt en feedback geeft. Bij het beproeven van de conceptdoelen wordt bijvoorbeeld ook schoolcoördinatoren en schoolleiders om hun mening gevraagd. Ook met de methodemakers is SLO tijdig in gesprek gegaan over de conceptkerndoelen. Zo kunnen zij ervoor zorgen dat methodes goed aansluiten op de concrete kerndoelen en dat ze bijdragen aan meer samenhang tussen leergebieden en minder ‘verkaveling’ binnen de methodes.
Meer verdieping en meer richting
Een ander belangrijk uitgangspunt voor de nieuwe kerndoelen is de veranderende samenleving. Denk aan ingrijpende ontwikkelingen zoals de impact van kunstmatige intelligentie (AI) op de samenleving en de toename van nepnieuws. “Bij dit soort thema’s zie je dat verschillende leergebieden steeds meer met elkaar samenhangen. Hoe kijken leerlingen bijvoorbeeld naar statistieken in het nieuws? Nemen ze die voor waar aan? Begrijpen ze de cijfers? Om dat te kunnen, moeten de taal- en rekenvaardigheid van leerlingen op orde zijn. Dit betekent dat in de nieuwe kerndoelen geen enkele concessie wordt gedaan aan het belang van bijvoorbeeld goed kunnen rekenen.”
Waar de huidige doelen nog bestaan uit één doelzin, worden de nieuwe doelen uitgewerkt met een concretisering (zie voorbeeld in kader). Zo wordt bij een abstract begrip als ‘Rijke leesomgeving’ in het geval van Nederlands het voorbeeld gegeven: Schrijven over ervaringen naar aanleiding van een museumbezoek. Deze zogeheten doorkijkjes komen niet in de wet te staan. Ze geven richting en inspiratie aan leerkrachten om meer samenhang in de lessen aan te brengen. De conceptdoelen zijn daar heel concreet in. Een van de conceptdoelen is namelijk ook: ‘De school stimuleert de taalontwikkeling van de leerling in de andere leergebieden.’ De verwachting is dat de concrete uitwerking po-leerlingen beter voorbereidt op het voorgezet onderwijs. De ontwikkelaars van de nieuwe doelen begeven zich daarbij best op spannend terrein. ‘’Het moet wel over het ‘wat’ blijven gaan en niet over het ‘hoe’. Want de vrijheid van onderwijs blijft even belangrijk. Zo is en blijft didactiek aan de scholen zelf.’’

Geen concessies aan basisvaardigheden
Een ander belangrijk uitgangspunt voor de nieuwe kerndoelen is de veranderende samenleving. Denk aan ingrijpende ontwikkelingen zoals de impact van kunstmatige intelligentie (AI) op de samenleving en de toename van nepnieuws. “Bij dit soort thema’s zie je dat verschillende leergebieden steeds meer met elkaar samenhangen. Hoe kijken leerlingen bijvoorbeeld naar statistieken in het nieuws? Nemen ze die voor waar aan? Begrijpen ze de cijfers? Om dat te kunnen, moeten de taal- en rekenvaardigheid van leerlingen op orde zijn. Dit betekent dat in de nieuwe kerndoelen geen enkele concessie wordt gedaan aan het belang van bijvoorbeeld goed kunnen rekenen.”
Ook binnen het thema burgerschap is er een duidelijke link naar de actualiteit. Bijvoorbeeld als het gaat om de toenemende polarisatie. ''Het is belangrijk dat kinderen leren wie ze zijn ten opzichte van de ander. En hoe ze het gesprek aangaan met iemand die een andere visie heeft. Dit komt terug in de aangescherpte wet op burgerschapsonderwijs. Scholen wordt gevraagd invulling te geven aan hun rol als 'minimaatschappij'. Het stellen van concrete doelen op dit vlak kan scholen houvast geven.''
Goed onderwijs vindt plaats in de klas
De conceptkerndoelen Nederlands en Rekenen & Wiskunde worden op dit moment nog beproefd in de praktijk. “Dat gebeurt onder andere via regiobijeenkomsten met het onderwijsveld. Leraren en schoolleiders krijgen daarbij ook een praktijkopdracht mee: om de doelen te bespreken in het schoolteam en de doorkijkjes te testen in de klas. Want daar moet goed onderwijs uiteindelijk plaatsvinden. De kerndoelen zijn een richtinggevende opdracht. Het zijn de leraren die er een goede invulling aan moeten geven.”
De eerste regiobijeenkomsten lieten zien dat leraren en andere betrokkenen blij zijn met de grotere samenhang tussen de leergebieden. En ook met de doorkijkjes. ''Met de nieuwe kerndoelen, die ook worden uitgewerkt in praktische leerlijnen, willen we ze daarin goed ondersteunen.'' Na het beproeven en indien nodig aanpassen van de eerste set conceptdoelen, volgt een wetgevingstraject en behandeling in de Tweede Kamer. Intussen zijn ook de conceptdoelen voor Burgerschap en Digitale Geletterdheid opgeleverd en is gestart met de derde en laatste set: de leergebieden Moderne Vreemde Talen, Mens & Cultuur en Bewegen & Sport.
Voor de samenhang tussen de leergebieden is het belangrijk dat de ontwikkeling van verschillende leergebieden niet te ver uit elkaar loopt, vertelt Bernard Teunis. ''Zo kan Nederlands bijvoorbeeld niet zonder de betekenisvolle contexten en kennis van Mens & Maatschappij. Daarbij is het ook belangrijk om te bepalen wat wel en niet tot de verantwoordelijkheid van de school behoort. Maatschappelijke thema's als het koloniale verleden, maar ook een gezonde leefstijl, worden uitgebreid besproken omte bepalen wat een gepaste plek in het curriculum is.''
Wegnemen werkdruk
Er zijn dus nog ingewikkelde keuzes te maken. Maar uiteindelijk kunnen die het onderwijs beter maken, verwacht Teunis. Ook voor leraren. “Een oorzaak voor de huidige hoge werkdruk is het gebrek aan duidelijkheid. Als niet concreet is wat er moet, kunnen scholen het gevoel krijgen dat alles moet. De hoop is dat concretere kerndoelen een deel van die druk kunnen wegnemen.”
Grotere samenhang tussen leergebieden én de leerlijnen die SLO ontwikkelt, hebben bovendien de potentie om nieuwe energie te geven. Dat merkt Teunis nu al aan de soms stralende ogen tijdens regiobijeenkomsten. ''Sterke kerndoelen en leerlijnen helpen leraren om doelgericht aan de slag te gaan met hun vak en minder vanuit het 'afvinken van activiteiten' per les. De ontwikkeling van leerlingen kan er weer meer centraal mee komen te staan. Of het vak van leraar daarmee ook weer populairder kan worden? Als we daar met de nieuwe kerndoelen een bijdrage aan kunnen leveren, zou dat héél mooi zijn.''